Potentiële klimaatkantelpunten werpen de vraag op of de discussie over bouwen in Laag-Nederland geagendeerd moet worden in het nieuwe regeerakkoord en vervolgens ook in de NOVI en bij andere beleidstrajecten? Alleen al de vraag stellen is deze beantwoorden, schrijven Henk Puylaert en Henk Werksma.
Het bouwen van een zelfstandig dorp in de diep gelegen Zuidplaspolder roept discussie op. Deskundigen als Jan Rotmans en Hans Leeflang noemen het onverstandig om daar te bouwen. Klimaatoverwegingen spelen daarbij een belangrijke rol. Maar alle betrokken overheden zien volop kansen voor niet alleen woningbouw, ook voor natuurontwikkeling en landschap (ROm september 2021). De discussie over alleen het Vijfde Dorp is niet zo interessant. Gegeven de financiële belangen van de meest betrokken partijen en de druk op de woningmarkt schatten we dit in als een gepasseerd station. Toch is de discussie rondom deze gebiedsontwikkeling in bredere context wel degelijk interessant: hoelang blijven we nog investeren in Laag-Nederland? Wat zijn de kantelpunten?
Tijdens onze vakanties deze zomer waren overstromingen en bosbranden in Europa nabij. Voldoende aanleiding om na te denken over kantelpunten. In het ene geval was er een huis geboekt in de Duitse Moezelstreek. Het geboekte huis stond wel hoog en droog, maar het nabijgelegen dorp stond volledig blank. Toen toch maar een alternatief dichterbij in eigen land gezocht, kennisnemend van beelden uit Limburg, Rijnland-Palts en Wallonië. In het andere geval was er de dreiging van bosbranden nabij de camping in Zuid-Frankrijk. Dagelijks vlogen de blusvliegtuigen rond en de brandhaarden kwamen gestaag dichterbij. Het geheel werd in de vakantietijd in een niet te ontkennen context gezet. Het nieuwe IPCC-rapport met de boodschap dat verdere opwarming leidt tot nog grotere veranderingen in het klimaat: intensere en frequentere hittegolven, meer hittegolven in de oceanen, meer en vaker zware regen, vaker droogte, meer zware tropische cyclonen, steeds minder ijs op de noordpool en afname van de permafrost.
Aan de koffietafel bij H2Ruimte na de vakantie kwamen de onderwerpen bij elkaar: bouwen in de Zuidplaspolder, het alarmerende IPCC-rapport en de vakantie-ervaringen. Dat riep de vraag op of we kantelpunten zien: opstapelende gebeurtenissen, maatschappelijke discussies en massapsychologie die leiden tot een omslag in denken en doen rondom investeringen in Laag-Nederland. En ja, die potentiële kantelpunten doemen op aan de horizon.
Zo’n potentieel kantelpunt is het gedrag van financiële instellingen. In de Duitse Moezelstreek zijn bepaalde overstromingsrisico’s niet meer te verzekeren en grote buitenlandse financiële instellingen (bijvoorbeeld uit Japan) weigeren nog langer hypotheekpakketten in portefeuille te nemen met daarin ‘verpakt’ hypotheken uit Laag-Nederland. Een ander potentieel kantelpunt is binnen vijf jaar weer een nieuwe ramp in Nederland zoals ‘Valkenburg’. Deze twee kantelpunten voeden op hun beurt een potentieel derde kantelpunt: het sociaal gedrag van mensen onder invloed van klimaatgebeurtenissen, berichtgeving en stemmingmakerij.
“Nederland kent al klimaatvluchtelingen in eigen land. Dat aantal kan exponentieel toenemen.”
Nederland kent al klimaatvluchtelingen in eigen land: mensen die bewust kiezen om te verhuizen van Laag- naar Hoog-Nederland. Dit betreft nu nog enkelingen, maar dit gedrag is ‘sociaal overdraagbaar’: de één zet de ander aan tot hetzelfde gedrag en dezelfde beslissingen. Gedragseconoom Joël van der Weele stelt in zijn opiniebijdrage in Trouw (25 augustus 2021) dat dit sociaal overdraagbaar gedrag zich net als een virus verspreidt. Dat begint met enkelingen, maar kan exponentieel toenemen. Door corona weten we beter dan voorheen wat exponentiële groei betekent: daar is geen houden aan. Het sociaal overdraagbare verhuisgedrag kan verder worden gestimuleerd door aanwakkering van de heersende klimaatangst, de term die afgelopen augustus in zwang raakte. Wat als influencers aan de weg gaan timmeren zoals de burgemeester van Enschede? Die stelt in ROm (juli/aug. 2021, blz. 11) “Hoe lang blijf je nog miljarden euro’s investeren in het oplossen van congestie en de veiligheid in het al overvolle, dalende westen van het land, terwijl de oplossing ‘om de hoek’ liggen”.
De potentiële kantelpunten werpen de vraag op of deze discussie geagendeerd moet worden in het nieuwe regeerakkoord en vervolgens ook in de NOVI en bij andere beleidstrajecten? Alleen al de vraag stellen is deze beantwoorden. Wie nee antwoordt, steekt de kop in het zand en wie ja zegt is een nodeloze onruststoker. Met zijn allen verhuizen naar Enschede zal de burgemeester minder vrolijk stemmen. We moeten de toekomst open tegemoet treden. Ga de discussie aan: laat ons vooral ideeën en argumenten uitwisselen. Niet gefocust op het Vijfde Dorp, maar op de vraag hoe we ook voor onze (klein)kinderen een prettig en veilige leefomgeving kunnen bieden in een deltagebied en wat we daarvoor over hebben voor de korte én de langere termijn. Dat is de essentie van ons vak.
Dit blog verscheen op 17 september 2021 in ROmagazine
foto: Toekomstige “dorpsstraat” Vijfde dorp Zuidplas
