In de discussie over bos en bomen gaat het vooral over de vastlegging van CO2 en zeer beperkt over de lokale baten. Het zijn echter juist die lokale baten die de aanplant van extra bomen legitimeren in een dichtbevolkt land als Nederland met schaarse ruimte en hoge grondprijzen. Bomen dragen positief bij aan de recreatieve en landschappelijke kwaliteit, biodiversiteit, luchtzuivering en koeling en leveren positieve gezondheidseffecten op. De grote uitdaging is om bomen integraal mee te nemen bij alle ruimtelijke opgaven voor wonen, werken, vervoer en energie.

Het ministerie van LNV heeft op 18 november 2020 de bossenstrategie 2030 gepresenteerd met de ambitie voor vitalisering van bestaand bos en een groei van het bosareaal in Nederland met 37.000 hectare (10 procent groei). Afspraken uit het Klimaatakkoord over vastlegging van CO2 en de doelen vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijnen over bevordering van biodiversiteit zijn leidend in de bossenstrategie. CO2-vastlegging is een belangrijke kracht van bomen, zeker in een tijd waarin we vooral goed zijn in het uitstoten ervan. Toch is de vraag of de vastlegging van CO2 de grootschalige toevoeging van bos legitimeert. Bos legt relatief beperkt CO2 vast in vergelijking tot de gemiddelde uitstoot per huishouden: twee hectare bos compenseert ongeveer de uitstoot van één huishouden.

Vitalisering en uitbreiding van groen in en om de stad leveren direct lokale baten

Lokale doelen

De realisatie en uitvoering van de ambitie uit de bossenstrategie vormt een grote uitdaging. Er moeten legitieme redenen zijn om te gaan voor 37.000 extra hectares bos in een dichtbevolkt land als Nederland, waar de ruimte schaars is met daarop veel ruimteclaims. Mondiale baten als CO2-vastlegging en biodiversiteit lijken, hoewel vastgelegd in internationale akkoorden, grootschalige uitbreiding in dichtbevolkte gebieden niet te legitimeren. Deze legitimiteit kan wel gevonden worden door aan te sluiten bij de lokale baten van bos en bomen. Zorg er daarom voor dat bos en bomen bijdragen aan lokale doelen, waarbij omwonenden direct profiteren van de vitalisering en aanplant van bomen en bos. Er zijn immers genoeg lokale baten die vitalisering van bos en het aanplanten van bomen legitimeren.

Meerwaarde bossen H2Ruimte

Recreatie en gezondheid

Allereerst vormen bos en bomen een belangrijke bijdrage aan de landschappelijke kwaliteit. Een aantrekkelijk landschap vormt een onderdeel van de oplossing voor de grote tekorten aan groene recreatiemogelijkheden. De Nederlandse bevolking groeit en die groei concentreert zich voornamelijk rond steden in de Randstad. Terwijl het aantal woningen blijft groeien, stagneert de groei van recreatief groen. Dat is zorgwekkend want het recreëren in het groen komt de gezondheid ten goede.  Het filterend effect van bomen levert gezonde lucht. Alleen al twee uur per week in de natuur verlaagt de kans op astma en allergieën, verlaagt stress en verhoogt de levensverwachting.

Vitalisering en uitbreiding van groen in en om de stad leveren direct lokale baten die positief uitpakken voor de mogelijkheden tot groen recreëren en dragen positief bij aan de gezondheid van stadsbewoners. Deze lokale baten van bomen vormen een belangrijke pijler voor een gunstig vestigingsklimaat. Dit vertaalt zich niet alleen naar een hogere WOZ-waarde maar levert ook banen op. Banen volgen talent en dat talent vestigt zich graag in een groene stedelijke omgeving.

Klimaatadaptatie en biodiversiteit

Bomen leggen CO2 vast, hebben een verkoelend vermogen voor de directe omgeving en houden water vast. Zo dragen bomen lokaal bij aan de oplossing van de problemen zoals luchtverontreiniging, hittestress en wateroverlast, die een gevolg zijn van  klimaatverandering en extreme weeromstandigheden. Deze problemen spelen vaak op lokale schaal en bomen leveren dan ook heel direct een lokale bijdrage aan de vermindering hiervan. Eén boom heeft al een positief effect op deze problemen, laat staan een heel bos. De betekenis van één enkele boom wordt nergens zo treffend beschreven als in het Bijbelse verhaal van Jona. “Jona verblijdde zich over den wonderboom met grote blijdschap.”  God deed echter de boom verdorren en de volgende dag stak de zon op. Jona werd amechtig en “hij wenste zijner ziel te mogen sterven, en zeide: Het is mij beter te sterven dan te leven.”

Bossen en bomen vergroten de biodiversiteit op mondiaal en op lokaal niveau. Ze bieden nestgelegenheid, voedsel en een plek om te schuilen. Zo biedt één losse wilg plaats aan 450 verschillende soorten insecten, vormt een houtsingel een link tussen verschillende leefgebieden en functioneert een bos als stapsteen in het grote geheel van natuur in Nederland en West-Europa. Voor zowel het landelijke als het stedelijke gebied is biodiversiteit van groot belang. Voedselketens, ook van stadssoorten, zijn afhankelijk van groen in en om de stad.

Financiering

Aan de uitbreiding en vitalisering van bomen en bos hangt een prijskaartje. Wanneer baten lokaal gedeeld worden, is het meer dan logisch dat lokale partijen, die profiteren van het groen, ook delen in de kosten. Dit zou vorm kunnen krijgen in bijvoorbeeld een groennorm voor nieuwbouwprojecten, zoals dat naar voren komt in meerdere landelijke verkiezingsprogramma’s. De Nota Ruimte uit 2006 biedt daarvoor een goed richtgetal: 75 m2 (uitleg)groen per woning. Dat geeft bij 1 miljoen nieuwe woningen een mooie taakstelling inclusief financiering voor 7.500 hectare bebossing in en om de stad.

Hanteer een groennorm voor nieuwbouwprojecten

Er kan ook financiering worden gevonden in de vorm van compensatie van lokale overlast door industrie. Zo geldt er voor de gehele industrie een landelijke CO2-opgave van 19,4 miljoen ton aan reductie in 2030. In dit licht begint de koolstofmarkt steeds interessanter te worden. De prijs voor een ton CO2-uitstoot ligt momenteel rond de 50 euro en stijgt. Door grote vervuilers te laten investeren in compensatie van uitstoot kan de overheid lokaal aanplant van bomen en bos financieren. Met de Green Deal zet Europa sterk in op deze koolstofmarkt. Op de EU-begroting zijn middelen vrijgemaakt voor mondiale doelen als klimaatmitigatie en -adaptatie en herstel van biodiversiteit. Gebruik deze mondiale fondsen vanuit Europa voor de aanleg van bos en verwezenlijk daarmee deze mondiale doelen.

Planologische ruimte

De grote uitdaging voor het revitaliseren en aanleg van bossen lijkt gezien de financieringsmogelijkheden niet primair te liggen in de financiering maar in het vinden van planologische ruimte. Het rücksichtslos planten van nieuwe bossen met het oog op CO2-vastlegging op landbouwgronden is geen legitieme en maatschappelijk gewenste weg. De opgave is om de bosambities te koppelen aan urgente ruimtelijke opgaven waarbij de lokale baten van bomen voorop staan. Dat hoeft niet altijd in de vorm van nieuwe bossen. De opgave is om bomen te planten. Plant bomen in wijken, plantsoenen en parken, langs wegen, rondom industrie, op erven en in agrarische landschappen en aansluitend in en op bestaande natuur-, recreatie- en bosgebieden. Bomen helpen op ontelbaar veel manieren de leefomgeving groener, fraaier en gezonder te maken. Kortom, zet in op, en sluit aan bij, de lokale context. Gebruik de energie en de financiële middelen rondom ruimtelijke projecten om bomen en bos aan te planten. Benut de lokale baten en de mondiale baten volgen vanzelf.

Ontwikkelingsperspectief bossen Voorne-Putten

Op het Zuid-Hollandse eiland Voorne-Putten wordt sinds eind 2020 gewerkt aan een ontwikkelingsperspectief voor de mogelijkheden voor bosuitbreiding en vitalisering van natuur- en recreatiegebieden.

Het startpunt van deze verkenning is om bij te dragen aan de recreatieve kwaliteit en -capaciteit voor de bewoners op Voorne-Putten. Lokale baten staan hierbij dus voorop, maar mondiale baten volgen vanzelf.

Bossenstrategie H2Ruimte VP

Het beheerteam van Staatsbosbeheer heeft de kansen voor bosuitbreiding in beeld gebracht aan de hand van bostypen voor het recreatiegebied Bernisse. Door de koppeling van kengetallen aan de bostypen ontstaat direct zicht op de kosten en baten van bosuitbreiding. Beeld Urban Synergy

Uit de verkenning is gebleken dat er op Voorne-Putten kansen liggen voor de uitbreiding van het bosareaal met circa 90 hectare binnen de natuur- en recreatiegebieden. Deze hectares zijn opgebouwd uit vele kleinere ingrepen waarbij onder meer revitalisering van bestaand bos benut wordt om ook bos uit te breiden én enkele substantiële uitbreidingen. Een voorbeeld van een substantiële bosuitbreiding is gelegen aan de noordrand van het eiland. Door de aanleg van nieuw bos kan de grootschalige industrie worden afgeschermd. De uitdaging is om deze kans te koppelen aan de opgave om hier ook windturbines te ontwikkelen.

Dit zal leiden tot een nieuw bostype: energiebossen. Het verdienmodel wind-bos lijkt haalbaar waarbij vanuit de opbrengsten van de windturbines substantiële oppervlaktes bos kunnen worden aangelegd. Een andere substantiële bosuitbreiding is mogelijk in het recreatiegebied de Uitwaayer grenzend aan Spijkenisse. Door herinrichting van het nu nog vrij lege gebied kan door aanplant van een recreatiebos niet alleen de recreatiekwaliteit worden verbeterd maar kan er ook jaarlijks ruim 300 ton CO2 worden vastgelegd.

Dit artikel verscheen in ROmagazine in oktober 2021. Auteur: Henk Werksma in samenwerking met Suze Koster en Henk Jan Lekkerkerk (stagiairs bij H2Ruimte 2021)